نقش آموزش والدین در یادگیری زبان کودکان ناشنوا (خانم ناهید فرزدی) ۲

در مقایسه با یک کودک مبتلا به آسیب دیدگی شنوایی، یک کودک عادی از زمانی که متولد میگردد توسط یک محیط پر از زبان بیانی احاطه میگردد و بتدریج از طریق شنیدن و در طی مراحل مختلف رشد زبان را به طور طبیعی فرا میگیرد، اما کودک ناشنوا از همان اوایل کودکی فرصتهای طلایی یادگیری زبان به طور طبیعی و تدریجی را از دست میدهد و از یادگیری زبان به عنوان مهمترین ابزار ارتباطی بین انسانها محروم میماند، و باید توجه داشت که جبران این ضایعه بزرگ در سالهای آتی زندگی هرگز به طور کامل امکانپذیر نیست.
    عدم یادگیری زبان عواقب و پیامدهای متعدد و عمیقی را برای کودک در بردارد و فقدان توانایی در استفاده از حس شنوایی میتواند اثراتی پایدار در سازمان شناختی کودک از خود به جای نهد و همین امر باعث تفاوت یافتگی عمیق کودکان مبتلا به آسیب های شنیداری و کودکان عادی گردد و بطور قطع همه این مسائل و مشکلات پیامدهای روانی، عاطفی، اجتماعی، شخصیتی و ... خاصی را برای افراد مبتلا به آسیب دیدگیهای شنوایی دربردارد. برای پیشگیری از بروز مشکلات آتی در زندگی کودکان مبتلا به آسیب شنوایی، تدوین برنامهای مناسب که به تأمین همه نیازهای این دسته از کودکان توجه داشته باشد ضروری مینماید. خصوصاً تدوین برنامهای که محور اصلی آن نیز تأکید بر یادگیری زبان با استفاده از روش طبیعی توسط این کودکان در طی مراحل مختلف رشد باشد. برای اجرای موفق چنین برنامهای، آموزش آن به والدین نیز باید در اولویت برنامهریزیهای آموزشی قرار داده شود.
    سازمان آموزش و پرورش استثنایی، اخیراً و در یک اقدام مهم با تلاشهای وافر کلیه دستاندرکاران برنامه ریزی و آموزش کودکان مبتلا به آسیب شنوایی توانسته است به این مهم نائل آید. در اولین گام برنامهای کامل، ادغام یافته و هماهنگ با توجه به همه ابعاد رشد کودک که با رویکرد یادگیری زبان به روش طبیعی تدوین شده است. این برنامه به منظور آموزش به والدین کودکان ناشنوا و در قالب دو جلد کتاب آموزش والدین (1) و (2) و همچنین هشت جلد کتاب کار کودک در پایه آمادگی تألیف شده است.
    برنامه کتاب آموزش والدین (1) ویژه کودکان ناشنوای از بدو تولد تا دو سال است. در این کتاب به منظور آشنایی هر چه بیشتر والدین با مراحل مختلف رشد و تحول و نیازهای کودک در هر مرحله، رشد از ابعاد مختلف خصوصاً از بعد شناختی، زبانی و جسمانی مورد بررسی قرار گرفته است. برای پاسخگویی به این نیازها در مباحث فعالیتهای خانگی مربوط به هر مرحله از رشد راهکارهای کاربردی به منظور کسب مهارت توسط والدین برای زندگی با کودک ناشنوا ارائه شده است.
    والدین با به کارگیری این راهکارها ضمن فراهم آوردن محیطی مساعد، پاسخگو، پرارتباط، و پرهیجان و پرتحرک علاوه بر تحریک و تقویت کلیه حواس کودک موجب کسب تجربه های حسی فراوان برای کودک میگردند ضمن آنکه در همه فعالیتها، تأکید اصلی بر زبانآموزی به کودک به شیوه طبیعی گفتگوی مستمر و مداوم با اوست و انجام این فعالیتها باعث کسب تجربیات، تکامل مغز کودک و افزایش یادگیری توسط اوست.
    مادر میتواند از طریق کارهای روزمره منزل مانند نظافت، شستشو، آشپزی و ... که فعالیتهای تکراری هستند برای آشنا کردن کودک با وسایل مختلف و ایجاد حس محیط و تکرار طبیعی زبان بهره گیرد و رویدادهای مختلف منزل میتوانند تبدیل به فعالیتهای اکتشافی و لحظاتی برای بازی و کشف چیزهای جدید توأم با یادگیری زبان به طور طبیعی شوند. لوازم یادگیری در همه جا وجود دارد و نیازی به اسباب بازیهای پیچیده نیست، حتی عمل جستجو و کشف خود کودک از وجود خود هم مهمترین مبنای یادگیری است.
    برای یادگیری زبان توسط کودک فعالیتها و بازیهای بسیار دیگری نیز برای تعامل با او در برنامه پیش بینی شده است و در حین انجام این فعالیتها و بازیها باید به طور مداوم با کودک صحبت شود زیرا او نه فقط با دیدن، بلکه با گوشدادن، لمس کردن، احساس نمودن، چشیدن و حتی بوییدن یاد میگیرد و یک کودک ناشنوا برای یادگیری زبان باید از همه حواسش کمک بگیرد و از آنجا که فهم کلمات مقدم بر گفتار است، برای آنکه او گفتارخوان خوبی تربیت شود باید شانس دیدن زبان را داشته باشد، همانطور که یک کودک ناشنوا شانس شنیدن زبان را دارد و مهارتهای زیادی بدین منظور باید توسط والدین او به کار گرفته شود. به طور کلی نقش والدین این است که فرآیند یادگیری را که کودک طی میکند درک کرده و همراه با آن عمل کنند و نه بر خلاف آن و این مهم با به کارگیری راهکارهای کتاب آموزش والدین برای آنان مقدور میگردد.
    در کتاب آموزش والدین (2) ، شیوه آموزش برنامه ها و راهکارها به والدین جنبه عملی و عینی به خود میگیرد و مانند کتاب قبل صرفاً به شکل تئوری نیست. به منظور اجرای محتوای این کتاب به مطلوبترین شکل ممکن مراکز آموزش پیشدبستان ناشنوایان به عنوان مرکز شادی پذیرای حضور مادر به همراه کودک دو تا چهار سال میگردد. فضای این مراکز به گونهای شادمانه و سرشار از نشاط طراحی میگردد و مملو از اسباببازیها و وسایل مورد علاقه کودکان است. هدف اصلی در این مراکز مهارت آموزی به والدین برای برقراری تعامل با کودک تحت نظارت مستقیم مربی است. به عبارت دیگر مادر نحوه صحیح زندگی با کودک را در این محیط عملاً تجربه مینماید. کودک نیز به علت علاقه و وابستگی شدید به والدین خود در این دوره توانایی بیشتری برای یادگیری و پذیرفتن دانستههای جدید از خود نشان میدهد. او بتدریج و توأم با یادگیری مهارتهای دیگر یاد میگیرد که حرکات لبهای مادر و مربی دارای ارزش نگاه کردن است و می آموزد که معانی کلمات و سمبل ها را با حرکات لبهای آنان ارتباط دهد و بدین ترتیب زمینههای فراگیری زبان به روش طبیعی برای او بیش از پیش فراهم میگردد. هدف اصلی از تدوین محتوای این کتاب، ضمن توجه به پرورش حواس مختلف کودک، توانایی درک و فهم زبان توسط او از طریق گفتارخوانی است و این شناخت قبل از شروع به گفتار برای کودک ناشنوا لازم و ضروری است و درست همانند کودک عادی که قبل از به کار بردن زبان در بدو امر، معانی کلمات و عبارات را خوب میفهمد و بسیاری از چیزهایی را که میشنود در عمل به کار میگیرد؛ قبل از آنکه بتواند آنها را در بیان خود به کار گیرد.
    در طی مراحل مختلف رشد بتدریج قابلیت های کودک افزایش پیدا میکند و او قادر خواهد شد آن چه را که میشنود علاوه بر عمل در بیان خود نیز به کار گیرد و در این مرحله کودکان ناشنوای 4 تا 6 ساله آمادهاند تا به طور مستقل و بدون همراهی مادر در پایه های آمادگی مراکز ناشنوایان حضور یابند و بتدریج علاوه بر کسب مهارتهای لازم، بر گفتار و زبان نیز تسلط یابند. با تدوین هشت جلد کتاب کار کودک برای پایه آمادگی ناشنوایان، قصد آن است که با همکاری و هماهنگی والدین و مربی در منزل و مرکز پیشدبستانی با انجام بازیها و فعالیتهای مختلف، کودک همه حواس خود را در جهت یادگیری زبان به کار گیرد و تلاش شود گفتار کودک نیز همانند کودکان عادی همسال خود از ریتم، سرعت، اوج صوتی و روانی مناسب برخوردار بوده و برای همگان قابل درک باشد.
    امروزه آموزش موفقیت آمیز کودکان در طی سالهای مدرسه بستگی زیاد به پایهای دارد که در سالهای قبل از مدرسه گذارده شده است و اجرای برنامه آموزش والدین و استفاده از برنامه های آموزشی غنی در خانواده و مرکز پیشدبستانی ناشنوایان میتواند نتایج شگفتی را برای کودک، خانواده و اجتماع در پی داشته باشد. کودکان ناشنوا در دامن خانواده برای رشد بدنی و فکری و کسب تواناییهای اجتماعی برای بقا و رشد و نمو در سالهای آتی خود نیازمند پشتیبانی و مراقبت توسط والدین آموزش دیده هستند و آموزش زبان به روش طبیعی در مرکز پیشدبستانی و در منزل میتواند منجر به معجزهای شود و کودک ناشنوا را از بنبست ناتوانی در سخنگویی نجات داده و توانایی برقراری ارتباط کلامی با سایرین را به راحتی به وی ارزانی دارد.